Przewodniki inne niż zwykle

sobota, 13 grudnia 2014

„Labirynt nad morzem” Zbigniew Herbert – przewodnik ilustrowany.



Dla wielbicieli ambitnej literatury, książka ta może być interesującym przewodnikiem po Grecji, napisanym pięknym językiem „księcia polskiej poezji”. Zbigniew Herbert opowiada w niej o zabytkach Grecji i nie tylko, nie goni za sensacją, lecz kontempluje piękno zwiedzanych zabytków, często pokazując podziwiany obiekt na tle wiedzy historycznej i historii sztuki.


Port w Pireusie. Źródło >>
Pireus to miasto portowe w Grecji, wchodzące w skład Wielkich Aten. Pireus leży na górzystym półwyspie, 8 km od Aten, w okresie macedońskim znajdował się tam gród. Trzy okrągłe zatoki (Pireus, Zea i Munichia) stanowiły naturalne porty, które Temistokles w 493 p.n.e. połączył z Atenami Długimi Murami. Wtedy Pireus zwiększył swoje znaczenie i stał się portem wojennym Aten. Duża część murów fortyfikacji Temistoklesa, otaczających linię brzegową, przetrwała w bardzo dobrym stanie do dzisiaj i stanowi część promenady.
Współcześnie Pireus jest jednym z najważniejszych centrów przemysłowych Grecji, największym jej portem i trzecim co do wielkości portem Morza Śródziemnego. Z Atenami łączy go linia metra i Pireus stanowi z nimi wspólny kompleks miejski. Liczba mieszkańców wynosi ok. 175 tys. Baseny portowe − Kantharos, położone w centrum miasta, obsługują połączenia promowe z prawie każdą wyspą wschodniej Grecji, Kretą, Cykladami, Dodekanezem i wieloma z południowych i północnych wysp Egejskich.


Kreta - największa  grecka wyspa  położona na Morzu Śródziemnym. Piąta co do wielkości wyspa śródziemnomorska. Linia brzegowa wynosi ok. 1040 km. Największym miastem jest Heraklion. Pierwsze ślady osadnictwa na Krecie sięgają 6000-3100 p.n.e. – neolit. Domy były budowane z wysuszonej gliny lub kamienia. Gospodarka opierała się głównie na uprawie ziemi i hodowli zwierząt. W okresie 3100-2100 p.n.e. nazywanym okresem przedpałacowym lub wczesnominojskim pojawiają się ślady wytwarzania narzędzi z brązu i użycia koła garncarskiego. Niektóre budowle z tego okresu posiadają już dwie kondygnacje. W grobach znajdowana jest złota biżuteria. W latach 3000-1500 p.n.e. na wyspie rozwija się kultura minojska. Jedna z najstarszych cywilizacji epoki brązu w obszarze Morza Śródziemnego. Odkryta i poznana dokładniej dopiero na początku XX wieku dzięki pracom wykopaliskowym prowadzonym przez archeologa Arthura Evansa  w Knossos.





Kultura Minojska zaczęła kształtować się około 3000 r. p.n.e. na wyspie Krecie, szczyt rozwoju osiągnęła w tzw. okresie młodszych pałaców ok. 1675-1450 p.n.e. Minojczycy prowadzili handel z wyspami Morza Egejskiego, Grecją kontynentalną oraz z lepiej rozwiniętymi cywilizacjami Bliskiego Wschodu, które stały się także źródłem technologii, inspiracji w sztuce i rzemiośle. Minojskie miasta skupione były wokół wielkich pałaców (największe znaleziono w Knossos, Fajstos, Mallii), które były nie tylko siedzibą władcy, ale też centrum wytwórczym, magazynem, ośrodkiem kultu. Kreteńczycy posługiwali się kilkoma rodzajami pisma m.in. nierozszyfrowanym do dzisiaj pismem linearnym A, które stało się później podstawą dla stworzonego przez Mykeńczyków pisma linearnego B.

Pismo linearne "A"
Pismo linearne "B"

Kryzys cywilizacji minojskiej zapoczątkowały katastrofy naturalne XVI wieku p.n.e. - trzesięnie ziemi i wybuch wulkanu na wyspie Thira (koniec XVI wieku p.n.e. lub ok. 1645/1628 p.n.e.). Osłabiona wyspa padła ofiarą najazdu Mykeńczyków około 1450 r. p.n.e., którzy zniszczyli większość pałaców. W 395 Kreta stała się częścią Cesarstwa Bizantyjskiego. W latach 824 – 961 znajdowała się pod panowaniem arabskim. W 1204 zdobyli ją Wenecjanie, którzy rządzili wyspą do podboju osmańskiego w 1669 roku. W 1770 doszło do powstania Greków i ogłoszenia niepodległości. W 1771 Turcy odzyskali kontrolę nad wyspą. W latach 1820-1844 wyspa należała do Egiptu. Turcy krwawo stłumili powstanie kreteńskie (1866–1869). Po kolejnym powstaniu z lat 1895-1897, Kreta stała się w 1898 autonomiczną republiką pod protektoratem Imperium osmańskiego. Dnia 6 października 1908 Republika Krety ogłosiła niepodległość, nie uznaną międzynarodowo. Następnie 30 maja 1913 została włączona do Grecji. W roku 1941 w czasie II wojny światowej wyspa była sceną zażartej bitwy pomiędzy niemieckimi spadochroniarzami a broniącymi jej oddziałami alianckimi.

Port w Heraklionie.  Źródło >>
Heraklion
Największe miasto i główny ośrodek administracyjny Krety. Ok. 170 tys. ludności. Pierwsze ślady osadnictwa neolitycznego w okolicach miasta datuje się na ok. 7 tysiąclecie p.n.e. Heraklion leży w pobliżu ruin pałacu w Knossos, możliwe więc jest, że już około roku 2000 p.n.e. istniał tu port, choć śladów po nim nie odnaleziono. Upadek Knossos miał miejsce około roku 1400 p.n.e. Następnie Kreta przeszła pod kontrolę kontynentalnej kultury mykeńskiej, trwającą do jej upadku około 1100 p.n.e. Obecne miasto zostało założone w 824 roku przez Saracenów, którzy wykopali wokół niego olbrzymi rów obronny i nazwali miasto Chandak. Saraceni udostępniali port piratom napadającym statki bizantyjskie, jako schronienie i bazę wypadową, co było przyczyną wrogich stosunków z Cesarstwem Bizantyjskim. W roku 961, Bizantyjczycy zdobyli miasto i po splądrowaniu go i wymordowaniu wszystkich Saracenów, doszczętnie je spalili, a ogromne skarby zgromadzone przez piratów przewieźli do Konstantynopola, podobno na 300 okrętach. Bizancjum kontrolowało odbudowany później  Chandak przez następne 243 lata.
 

Wenecka forteca Koleus.  Źrodło>>
W roku 1204 Heraklion został zakupiony przez Wenecję, podobno za 1000 sztuk srebra. Wenecjanie znacznie poprawili obronność miasta, dodając do fosy ogromne fortyfikacje, których większość wciąż istnieje – m.in. fortecę Koules w porcie oraz olbrzymi mur, gruby miejscami na 40 m, z 7 bastionami. Nazwę Khandak zastąpiła jej włoska wersja, Candia. Miasto zachowało ją przez stulecia, była często stosowana także w odniesieniu do całej Krety. Pod rządami Wenecjan Candia rozkwitła i po upadku Konstantynopola stanowiła jedno z liczących się centrów kulturowych Renesansu. Stąd pochodził m.in. malarz El Greco.



Po Wenecjanach,  Kretę podbili Turcy. Podczas gdy cała Kreta została przez Turków opanowana w ciągu trzech lat 1645–1648, Candia broniła się przez 22 lata, w tym czasie zginęło ok. 30 tys. Kreteńczyków i ok. 120 tys. Turków. Turcy rządzili przez ok. 200 lat do roku 1898. Miasto stało się najpierw częścią Republiki Krety, a następnie, po roku 1913 zostało włączone do Królestwa Grecji. Po wyzwoleniu zmieniono nazwę miasta na Iraklion (Heraklion – miasto Herkulesa). W roku 1941 miasto zostało w dużej części zniszczone przez bombardowania niemieckie w czasie inwazji na Kretę. Po wojnie zniszczenia odbudowano. W roku 1971 przeniesiono tu centrum administracyjne Krety.


Rozdział II
Muzeum w Heraklionie.


Delfiny.


Książe wśród lilii.

"Paryżanka" - nazwa nadana przez Evansa.



Tauromachia.




Sarkofag z Hagii Triady.
Rozdział III


Ruiny pałacu w Knossos.



Sala tronowa w pałacu.


Rozdział V

Mykeny – rekonstrukcja. Źródło >>

Mykeny – starożytne miasto greckie znajdujące się w północno-wschodniej części Peloponezu. Ok. 1500 lat p.n.e. ośrodek kultury mykeńskiej. Według mitologii, Mykeny założył Perseusz. Jednym z mitycznych królów Myken był Agamemnon zdobywca Troi.

Maska  Agamemnona (druga od lewej)  wykonana ze złota odnaleziona przez Heinricha Schliemanna - Narodowe Muzeum Archeologiczne w Atenach.

Wyniki badań naukowych wskazują, że Mykeny były głównym ośrodkiem politycznym Grecji epoki brązu. Mykeny, jako jedyne z miast wysyłają oddział liczący 80 żołnierzy na pomoc Spartanom pod Termopile. Zabudowania położone na zboczu wzgórza otaczają potężne mury cyklopowe

Lwia Brama. Źródło >>

Do wnętrza prowadziły dwie duże bramy: Lwia Brama datowana na ok. 1250 p.n.e., Tylna Brama oraz dwie mniejsze. Po przeprowadzeniu badań archeologicznych ustalono, że znajdujące się w obrębie murów tzw. groby szybowe pochodzą z okresu wcześniejszego. Pierwotnie znajdowały się poza murami. Podczas rozbudowy cytadeli poszerzono jej obszar i część nekropolii została włączona w jej obszar. Podczas tej rozbudowy wzniesiono także słynną Lwią Bramę.

 Megaron – centrum pałacu mykeńskiego. Źródło >>
W najwyższej części twierdzy znajdował się megaron, siedziba władcy. W nim odkryto pozostałości fresków zdobiących ściany (przedstawienia figuralne scen walki oraz postaci kobiecych, możliwe że kapłanek), stiuków oraz posadzki ułożonej z kamienia gipsowego. Na terenie twierdzy znajdowały się także magazyny, pomieszczenia gospodarcze oraz domy mieszkalne.



Scena zabicia Minotaura przez Tezeusza - malowidło z greckiej wazy.

Rozdział VI



Studnia Morosiniego na placu Venizelou w Heraklionie. Źródło >>

 
Strona A                          Strona B
Dysk z Fajstos – gliniana płyta o średnicy około 16 cm i grubości około 2 cm w kształcie niezbyt regularnego koła.  Po obu stronach pokryta spiralnie biegnącymi znakami hieroglificznymi. Do wykonania napisów użyto stempli co można uznać za prototypy czcionki. Dysk pochodzi z ok. 1600 r. p.n.e. Odnaleziony został w 1908 roku w ruinach pałacu w Fajstos przez włoskiego archeologa Luigi Perniera. Obecnie jest eksponowany w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie. Współcześnie badacze doszli do wniosku, że treść wyryta na dysku  i czytana od brzegu do środka to modlitwa do bogini-matki.
 
Próba opisania krajobrazu greckiego.

Rozdział VII
Delfy


Skały zwane Fedriadami (należące do pasma Parnasu) wznoszą się niemal prostopadle na wysokość około 300 metrów nad starożytnymi Delfami położonymi na zboczu. Poniżej przebiega droga wycięta w skałach nad wąwozem Plejstos prowadzącym w głąb gór.

Delfy – rekonstrukcja.
Delfy – starożytne miasto leżące u stóp Parnasu. W dawnych czasach duchowa stolica Grecji. Pierwotnie miasto nazywano Pytho, a panowała tu Gaja. Miejsce znane z wyroczni, które wygłaszała Pytia przy pomocy kapłanów. Pytia zasiadała na trójnogu i w „narkotycznych” oparach przepowiadała przyszłość. Jej odpowiedzi były zawsze dwuznaczne, by nikt nie mógł podważyć jej autorytetu. Nikt jej nigdy nie widział, pytania kierowano za pośrednictwem kapłanów. Podobno halucynogenne opary wydobywały się z małej szczeliny w komnacie Pytii, jednak szczeliny tej do dziś nie odnaleziono. Sława wyroczni wybiegała wtedy daleko za granicę Grecji. Zwracano się tu o radę z wielu ościennych państw, przynosząc bogate dary. Niejednokrotnie z tej pomocy korzystali królowie, a przekazana wyrocznia miała wpływ na losy ich krajów czy ważnych bitew. Początkowo Pytia jako oblubienica Boga musiała być dziewicą. Później wybierano je również z grona mężatek. Pytie miały specjalne wykształcenie. Współcześnie uważa się, że kapłani korzystali z pomocy specjalnych wysłanników w terenie, którzy zbierali informacje na temat potencjalnego klienta, co ułatwiało później przygotowanie wyroczni.


Według mitu, Apollo zapragnął tu mieć swoją świątynię, niestety musiał wcześniej pokonać smoka lub przez innych uważanego za węża Pytona - syna Gai, który strzegł tamtejszego źródła. Po zabiciu, zwłoki Pytona Apollo złożył na kamieniu Omfalos.

Omfalos w muzeum w Delfach.
Następnie zwycięzca udał się na poszukiwanie kapłanów, którzy byliby strażnikami jego świątyni. Apollo popłynął na Kretę pod postacią delfina. Być może stąd pochodzi nazwa Delfy.


Pozostałości po Delfach przypominają wielkie kamienne schody wykute w skale.
Nad spiętrzonymi fragmentami budowli...


...znajdują się ruiny doryckiej świątyni Apollina.




W 479 r. p.n.e. po zwycięskiej Bitwie pod Platejami, Grecy odlali z brązu i umieścili naprzeciwko Świątyni Apollona Kolumnę Wężową jako symbol zwycięstwa nad Persami. Kolumna miała wysokość 8 m i przedstawiała trzy węże splecione ze sobą, trzymające na swoich głowach złotą wazę o średnicy ok. 2 m. W roku 324 n.e. kolumna została zrabowana i przewieziona przez Konstantyna Wielkiego do Stambułu, gdzie się obecnie znajduje. Więcej na ten temat.


Nad resztkami wspaniałej świątyni znajduje się teatr.
Jeszcze wyżej wznosi się odkryty dużo później stadion, którego nie ma na wcześniej wykonanej rekonstrukcji. 

Poniżej świątyni Apollona znajduje się skarbiec – mała budowla sakralna, gdzie gromadzone były ofiary przynoszone przez wiernych.



Akropol
Ateny




„…I nagle nad wąską uliczką, zupełnie niespodziewanie, wysoko w górze – on!...”
Wzgórze Akropolu jest widoczne z wielu miejsc w Atenach. Stanowi swego rodzaju punkt orientacyjny. Wznosi się na wysokość ok. 50 m (157 m n.p.m.). Płaski szczyt góry jest zbliżony do trójkąta o podstawie 150 m i długości boków 300 m. Już w czasach mykeńskich wzgórze było miejscem kultu, istniały tam świątynie i budowle świeckie, zniszczone później podczas wojen perskich ok. 480 r. p.n.e. Dopiero w czasach Peryklesa powstał tu kompleks obecnie znanych świątyń.


Propyleje – (przedsionek) – monumentalna budowla wejściowa prowadząca zwykle do wielkich świątyń. Propyleje na Akropolu należą do najbardziej znanych na świecie. Stanowią one rodzaj kurtyny, po przejściu której dopiero można podziwiać Partenon. Koszt budowy Propylejów był podobno czterokrotnie większy niż koszt budowy samego Partenonu. Rozpoczętą w 437 p.n.e. budowlę ukończył Menesikles w roku 432 p.n.e. Po lewej stronie u góry budynek Pinakoteki. Obecnie nie ma tam już obrazów. Według legend wystawiane tam niegdyś prace Apellesa była tak realistyczne, że namalowane na nich winogrona przyciągały ptaki.
Współczesne elementy uzupełniające starożytne konstrukcje.

 Schody wejściowe pamiętające czasy dawnej świetności Akropolu.


Świątynia Ateny Nike 450 p.n.e. – 421 p.n.e. (niewielka budowla w prawym górnym rogu murów) świątynia Ateny Zwycięskiej w porządku jońskim. Została wybudowana wkrótce po śmierci Peryklesa w 429 r. p.n.e. Jej frontony mają po 4 kolumny, tworzące obramowanie. Świątynia ozdobiona jest okalającym fryzem jońskim. Przedstawia on otaczające Atenę i innych bogów sceny walk z wojen perskich (prawdopodobnie zwycięstwo Greków pod Platejami).
Budynek świątyni Nike widziany z podnóża murów.



Partenon, dzisiaj niestety otoczony rusztowaniami i dźwigami. Jest to niewątpliwie jedna z najpiękniejszych świątyń doryckich. Podobno „świątynie greckie nie mają wymiarów, mają tylko proporcje”. Można tu bez trudu odnaleźć zasady „złotego podziału”, zastosowanie liczby „fi” itp. Budynek o długości 69 m, szerokości 31 m i wysokości 17 m, wydaje się być znacznie większy niż jest w rzeczywistości. Sprawia wrażenie oderwanego od ziemi. Jest to wynik różnego rodzaju zabiegów optycznych i architektonicznych, jak na przykład pochylenie kolumn do środka pod niewielkim kątem, ok. 7 stopni. Powiększono też średnice skrajnych kolumn. Zastosowane zabiegi dają złudzenie idealnego pionu i poziomu wszystkich elementów świątyni.  Świątynia została zbudowana z inicjatywy Peryklesa w latach 447-432 p.n.e. na cześć bogini Ateny, patronki miasta. Budowla została zaprojektowana w porządku doryckim. Dzieła rzeźbiarskie zaprojektował Fidiasz, uważany za najwybitniejszego rzeźbiarza starożytnej Grecji. Wewnątrz świątyni stał gigantyczny posąg Ateny ze złota i kości słoniowej, najprawdopodobniej wyrzeźbiony osobiście przez Fidiasza. Posąg później w V wieku n.e. przewieziono do Konstantynopola i tam zniszczono.



Erechtejon – świątynia w porządku jońskim zbudowana na cześć bohatera Erechteusza, jednego z pierwszych władców ateńskich, poświęcona Posejdonowi i Atenie. Pomimo wspaniałości architektonicznej i zdobniczej Partenonu, to Erechtejon był centrum wszelkich wydarzeń na Akropolu i celem procesji panatenajskich. Według legend, tutaj miał się rozstrzygnąć mityczny spór Ateny i Posejdona o panowanie nad miastem. Posejdon okazując swoją moc uderzył trójzębem w ziemię, w wyniku czego z ziemi wytrysło źródło wody. W odpowiedzi Atena posadziła na skale drzewo oliwne. Bogowie uznali, że drzewo - symbol życia jest miastu bardziej potrzebne. W ten sposób Atena została patronką miasta, które przyjęło nazwę od jej imienia. 


Świątynię wybudowano na kilku poziomach. Wyższa część należała do Ateny. Niżej znajdowały się ołtarze Erechteusza oraz Posejdona. Obok wejścia stał kamień, który według legendy nosił ślad uderzenia trójzębu Posejdona.
 

Kariatydy - podpora architektoniczna w formie postaci kobiecej, dźwigającej na głowie elementy architektoniczne budowli. Nazwa odnosi się do kobiet z Karyai, które podczas wojny opowiedziały się po stronie Persów. Po zdobyciu Karyai, kobiety były wzięte w niewolę i zmuszane za karę do bardzo ciężkich prac. 

W 1980 roku zastąpiono kariatydy Erechtejonu kopiami, a oryginały przeniesiono do pobliskiego  Muzeum Akropolu. Jedna z oryginalnych kariatyd, jak i wiele innych elementów architektury Akropolu, została zabrana przez hrabiego Elgina. Był on ambasadorem brytyjskim w Imperium Otomańskim. Pod pozorem prac konserwatorskich, wywiózł on za zgodą przekupionych urzędników tureckich zabytki do Anglii, które później z powodu własnego bankructwa odsprzedał rządowi brytyjskiemu. Obecnie cenne zbiory znajdują się w British Museum. Na dotychczasowe prośby o zwrot zrabowanych dzieł sztuki, muzeum odpowiada, że nie zwraca ich z powodu troski, o to iż będą przechowywane w niewłaściwych warunkach, co może spowodować ich zniszczenie.
Na zakończenie. Akropol nocą....